“Als ecocheques wegvallen, dreigen wij dat ook te doen”
Korting op een energiezuinige wasmachine, een duwtje in de richting van een elektrische fiets of een reden om je tuin op te vrolijken. Sinds 2009 zorgen ecocheques jaarlijks bij meer dan een miljoen Belgische werknemers voor extra milieuvriendelijk budget. Een hele smak geld dat vaak richting tuincentrum of electrozaak vloeit. Maar het systeem staat onder druk en lijkt te zullen verdwijnen onder regering De Wever. Tot grote bekommernis van al wie groene producten verkoopt.
Het regeerakkoord van de huidige Arizona-coalitie is duidelijk: verschillende chequesystemen verdwijnen. De Wever en de zijnen plannen ecocheques af te schaffen, net als andere extralegale voordelen zoals geschenk- en cultuurcheques. Onder de noemer ‘eenvoudiger, efficiënter en meer ruimte voor nettoloon’ ligt een voorstel voor een soort allesomvattende maaltijdcheque op tafel. Of die piste ook bewandeld zal worden, zal nog moeten blijken. Maar zoals steeds lijkt de praktijk complexer dan de politieke ambitie.
De ecocheque is een extralegaal voordeel, toegekend door werkgevers aan werknemers bovenop het gewone loon. Het bedrag – maximaal 250 euro per jaar – is vrijgesteld van belastingen en sociale bijdragen, wat het aantrekkelijk maakt voor beide partijen. De cheque mag je enkel besteden aan ecologische producten en diensten die op een officiële lijst van de Nationale Arbeidsraad staan: energiezuinige toestellen, bio-voeding, tweedehandskledij, onderhoud van zonnepanelen enzovoort.
Ze werden vijftien jaar geleden in het leven geroepen om de hoge loonlasten in ons land te compenseren met een nettovergoeding. Een belastingvrij extraatje boven op het salaris, dat consumenten moet aanmoedigen tot milieubewuste keuzes. En tegelijkertijd de lokale handel moet aanzwengelen.
De maxi-maaltijdcheque
Dat de ecocheque niet zomaar een fait divers is, bewijzen de cijfers. Om en bij de 56 procent van de Belgische bedrijven bieden ze aan. In Vlaanderen ontvangt ongeveer één op de drie werknemers de ‘groene bonus’, dat maakt de ecocheque een stuk populairder dan maaltijdcheques.
Populair of niet, de politieke wil om alle chequesystemen te bundelen in een soort maxi-maaltijdcheque is concreet. Waarom? Om het complexe kluwen van extralegale voordelen te hervormen. Arizona wil komaf maken met de zogenoemde “fiscale koterij”, het versnipperde systeem van cheques, voordelen en bonussen
Als je wat dieper graaft, zie je hoe complex en ondoordacht die piste eigenlijk is
Één cheque, veel gedoe
De regeerverklaring voorziet dat het bedrag van een maaltijdcheque de komende jaren twee keer met maximaal 2 euro per dag mag stijgen. Voorlopig lijkt de piste van de maaltijdcheque 2.0 die de ecocheque opslorpt dus een mogelijke uitkomst van het sociaal overleg.
“Dat klinkt op het eerste zicht allemaal heel logisch. Eén cheque in plaats van twee: eenvoudiger, toch? Maar als je wat dieper graaft, zie je hoe complex en ondoordacht die piste eigenlijk is,” krijgen we te horen van Fallon Declerck, gedelegeerd bestuurder van Nelectra, de Belgische beroepsfederatie voor zelfstandigen en kmo’s actief in de elektrosector.
“Niet elk bedrijf of elke sector werkt vandaag met maaltijdcheques. In heel wat ondernemingen bestaan ze niet. Om dan te zeggen: we voegen het ecochequebedrag toe aan de maaltijdcheques, betekent dat je die maaltijdcheques eerst moet invoeren. Een ingreep die mening werkgever alweer serieus wat centen zal kosten. Want een ecocheque van 250 euro komt neer op ongeveer 1 euro per werkdag.
“Voor werknemers is het ook nadeliger: zij moeten bij maaltijdcheques minstens 1,09 euro per stuk zelf betalen. Bij ecocheques is dat niet het geval. Dus ook voor hen gaat het om een achteruitgang. Trouwens, wie zegt er dat alle werkgevers zullen meegaan in die verhogingen? De kans dat veel werknemers hun extra budget verliezen, is volgens ons zeer reëel.”
Van groene goudwaarde
Een stevig betoog van Nelectra dat kracht bijgezet wordt door de ondernemers op het terrein. “Een nieuw systeem vol fouten in het leven roepen ten koste van iets dat perfect werkt, waar zijn ze mee bezig?” vraagt Ludo Holemans, zaakvoerder van een Expert-elektrozaak in Westerlo, zich af. “Die ecocheques zijn van goudwaarde voor mij en mijn concullega’s. Ze geven mensen een extra reden om lokaal te kopen in plaats van alles online te bestellen. Dat verschil zie je en voel je meteen in de winkel.”
"Bij ons maakt bijna elke klant gebruik van ecocheques. Afhankelijk van de CAO gaat het om 125 tot 250 euro per jaar die ze mogen besteden, dat is niet niks. Dat bedrag komt bij ons terecht. In onze winkel. In onze streek. Zonder ecocheques valt dat weg en belandt het elders, waarschijnlijk bij een buitenlandse webshop."
Groene stimulans
Ecocheques hebben een duidelijk doel. Ze stimuleren mensen om milieuvriendelijke keuzes te maken. Ze geven net dat duwtje in de rug om niet het goedkoopste toestel te kopen, maar het zuinigste. Of om toch eens voor biovoeding te kiezen. Dat effect is bewezen: mensen kopen echt groener als ze ecocheques krijgen. Zeggen ook de cijfers.
In eerder onderzoek van de Universiteit Hasselt gaf 45 procent van de respondenten aan dat ze ecologische aankopen zoals een milieuvriendelijke wasmachine zouden uitstellen of schrappen zonder ecocheques. Bij de ondervraagden die geen ecocheques ontvangen, geeft 80 procent aan milieubewuster te willen shoppen wanneer ze die wel zouden krijgen.
Als je het bedrag van een ecocheque nu gewoon overhevelt naar een maaltijdcheque, gaat dat hele effect meer dan waarschijnlijk verloren. Mensen worden niet meer specifiek aangezet milieubewuste aankopen te doen. Zo verliezen werknemers een laagdrempelige stimulans om bij te dragen aan duurzaamheid.
De omzet die we gegarandeerd zullen verliezen is geen detail, maar mogelijks een groot rood kruis
Niet de ketens, maar de kleintjes
“Toen we vorig jaar hoorden dat de afschaffing van ecocheques op tafel lag, zijn we meteen gaan aankloppen bij de lokale handelaars. We vermoedden natuurlijk wel dat de cheques voor extra inkomsten zorgen. Maar al snel bleek dat bijna 30% van hun omzet samenhangt met aankopen die geheel of gedeeltelijk met ecocheques worden betaald,” klinkt het bij Nelectra.
“Uit elke bevraging die we doen, blijken ecocheques van goudwaarde voor lokale handelaars die ecologische producten verkopen. Dat geldt voor elektrowinkels, maar evengoed voor tuinhandelaars of bijvoorbeeld fietsenwinkels. Grote ketens zullen de mogelijkse afschaffing minder voelen, het zijn vooral de kleine handelaars die alweer buitenspel worden gezet.”
“Een golf van faillissementen zal er na de afschaffing van de ene dag op de andere dag niet meteen komen, maar op langere termijn tast dit wel het voortbestaan aan van de Belgische elektroretail. Die zal stilaan uitsterven als dit beleid wordt doorgezet”, concluderen ze bij Nelectra.
Ook Ludo Holemans ziet het somber in. “We gaan dit serieus voelen aan onze portefeuille. Zeker in deze tijden van moordende concurrentie is dit een stevige tegenslag. De omzet die we gegarandeerd zullen verliezen is geen detail, maar mogelijks een groot rood kruis.
Het regeerakkoord voorziet inderdaad dat de ecocheques, sportcheques, cultuurcheques, … op termijn moeten uitdoven. Maar wat die termijn moet zijn, of hoe die uitdoving concreet gestalte moet krijgen, moet volgens het regeerakkoord binnen het sociaal overleg worden bepaald.
Het spreekt dan ook voor zich dat UNIZO als sociale partner de terechte bezorgdheden en vragen die hierboven werden beschreven, mee op tafel zal leggen bij de bespreking van dit dossier door de sociale partners.